Nijer’in ardından Fransa’ya bir darbe daha: Gabon

Orta Afrika ülkesi Gabon’da hafta sonu gerçekleştirilen seçimlerin ardından ordu, harekete geçti. 41 yıldan uzun süre ülkeyi yöneten babası Omar Bongo’dan 2009’da görevi devralan Cumhurbaşkanı Ali Bongo’yu devirdi.

Darbe ilanı, üçüncü dönemi için yarışan Cumhurbaşkanı Ali Bongo’nun, oyların yüzde 64’ünü alarak seçimi kazandığının açıklanmasından dakikalar sonra gerçekleşti.

Gabon eski bir Fransız sömürgesi. 2020’den bu yana yine eski Fransız sömürgeleri Mali, Gine, Burkina Faso, Çad ve Nijer’de de askerler yönetime el koymuştu.

Böylece, eski Fransız sömürgelerinde 2020’den beri 6’ncı askeri darbe yaşanmış oldu.

Fransa’nın Gabon’daki çıkarları

Gabon’da petrol başta olmak üzere birçok alanda faaliyet yürüten 81 Fransız şirketi bulunuyor. Ülkede 1953’ten bu yana, demirin dayanıklılığı için kullanılan dünyanın en kaliteli manganez yataklarını Fransız Eramet şirketi işletiyor.

Eramet, manganez ve yeşil çelik gibi sanayinin temel taşı olan rezervleri işleterek 3,67 milyar dolarlık yıllık cirosunun yüzde 60’tan fazlasını Gabon’dan kazanıyor.

Manganez yataklarını Fransız firma işletiyor

Maden üretiminden geçen yılın ilk döneminde 1,5 milyar avroya yakın kar elde ettiğini açıklayan Fransız Eramet, manganez üretimini bu yıldan itibaren yıllık 7 milyon ton üzerine çıkarmayı hedefliyor.

Gabon’da yan kuruluşları Comilog ve Setrag aracılığıyla dünyanın en kaliteli manganez cevherlerini işleten şirket, Fransa’nın denizaşırı toprağı Yeni Kaledonya ile Endonezya’da nikel yataklarını ve Senegal’de de zirkon maden sahalarını işletiyor.

Fransız şirket, dünyadaki manganez rezervlerinin yaklaşık yüzde 25’ine sahip Gabon’da, Okouma ve Moanda manganez madenlerini işleterek çelik dayanıklılığında kullanılan dünyanın en kaliteli cevherini üretiyor ve kuruluşları bünyesinde 9 bine yakın kişiyi istihdam ediyor.

Öte yandan Fransız şirketin Gabon’daki ormanları da “gözüne kestirdiği”, manganez üretiminde karbon salımını azaltmak için buradaki ağaçları yakıt olarak kullanmayı hedeflediği ileri sürülüyor.

Manganez demir, alüminyum ve bakırdan sonra sanayide en çok kullanılan 4’üncü metal olarak öne çıkıyor. Köprü, bina ve boru hatlarının dayanaklığı manganez cevherinden elde edilen alaşım sayesinde artırılıyor.

[Gabon Cumhurbaşkanı Ali Bongo, Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron ile beraber. Arşiv Fotoğraf: AA]

Bongo ile Fransız şirketlerin ilişkisi derin

Gabon’da yaşanan darbenin ardından petrol ve maden zengini ülkede, görevden uzaklaştırılan Cumhurbaşkanı Ali Bongo ile ailesinin Fransa’daki mal varlıkları ve bunların yasa dışı yollarla edinilmesinde Fransız şirketlerinin oynadığı rol gündem oldu.

Fransız Liberation gazetesi, Bongo ailesinin Fransa’daki “emzalsiz” taşınmaz mülklerini ve bunların yasa dışı yollarla edinilmesini gündeme getirdi.

Gazetenin haberine göre, Fransız yargıçlar konu hakkında uzun araştırmalar yaptı. Sonuçta, Bongo ailesinin bu ülkedeki mülklerinin çoğunun Gabon’da faaliyet yürüten Fransız petrol şirketi Elf-Total’in verdiği rüşvetle alındığı belirlendi.

Ancak Fransa’da başlatılan bu soruşturmalar sebepsiz değildi. Esasen o dönemlerde iki ülke ilişkileri “mesafeli” olarak tanımlanıyordu. Fransız polisinin Bongo ailesine yönelik başlattığı 39 mülk ve 9 lüks arabayı da içeren yolsuzluk dosyası 7 yıl sonra 2017’de kapatıldı.

Fransız haber ajansı AFP’ye göre, “haksız kazanç” iddiasına ilişkin yeterli kanıt bulunamadı ve aile üyelerinden herhangi biri suçlanmadı. Aile soruşturma süresince tüm iddiaları şiddetle reddetti.

Fransız şirketler ise, ülkenin petrol ve madenlerinin çıkarılması, işletilmesi ve taşınması konusunda önemli rol oynuyor. Bu doğal karşılanıyordu zira eski Fransa sömürgesinde olduğu gibi ülkeyi yöneten aileler ile Paris arasında su sızmıyordu.

Öyle ki babasından görevi devralan devrik Cumhurbaşkanı Ali Bongo, 9 yaşındayken Paris’in lüks banliyösü Neuilly’de özel bir okula, daha sonra da üniversitede hukuk okuduğu Sorbonne’a gönderildi.

Gabon dışında geçirdiği çocukluk ve gençlik yılları, onun ülkesinde bir “yabancı” olarak görülmesine de yol açtı.

Darbeye ilk tepki veren ülke Fransa oldu 

Gabon’da yaşanan darbeye ilk tepki Fransa’dan geldi. Fransa Hükûmet Sözcüsü Olivier Veran, Bakanlar Kurulu toplantısının ardından gazetecilere açıklama yaptı. “Fransa, Gabon’da devam etmekte olan askeri darbeyi kınıyor” dedi.

Sözcü, ülkesinin, Gabon’daki cumhurbaşkanı seçim sonuçlarının uygulanmasını istediğini dile getirdi.

Fransa’nın Gabon Büyükelçiliğince X sosyal medya platformundan yapılan açıklamada, Gabon’da devam eden olaylar nedeniyle bu ülkedeki Fransız vatandaşlarına evlerinde kalma çağrısı yapıldı.

[Gabon’da bir grup asker tarafından alıkonulan Cumhurbaşkanı Ali Bongo, ev hapsinde tutuluyor. Arşiv Fotoğraf: AA]

Bongo, darbe girişimi atlatmıştı

Ali Bongo, Ekim 2018’de bir yatırım konferansı için Suudi Arabistan’a yaptığı ziyaret sırasında felç geçirdi. Birçok farklı iddianın ortaya atıldığı zamanlarda neredeyse bir yıl boyunca gözden uzak kaldı.

2019’un başlarında ise istifa çağrıları gündemdeyken bir grup isyancı asker darbe girişiminde bulundu ancak başarılı olamadı.

Göreve döndüğünde, bir imaj değişikliğine giderek, kendisini yakın çevresi dahil “hainleri” ve “rantçıları” ortadan kaldırmaya kararlı bir adam olarak tanıttı. Bu onun, güçlü bir lider olarak gösterme çabalarının bir parçası olarak görüldü.